استعمار مریخ؛ رویایی دست‌نیافتنی برای انسان
با وجود بلندپروازی‌های بسیار، شاید هزاران سال طول بکشد تا انسان بتواند مریخ را مستعمره‌ی خود کند. صرف‌نظر از اینکه تا چه اندازه ایلان ماسک، مدیرعامل اسپیس‌ایکس برای مستعمره‌سازی مریخ تبلیغ کند و آن را پیشرفت اجتناب‌ناپذیری بداند که در طول عمر او محقق خواهد شد، چالش‌های تکنیکی، پزشکی و قانونی زیادی بر سر راه مستعمره‌سازی سیاره‌ی سرخ وجود دارد.
انسان فقط در صورتی قادر به مستعمره‌سازی سیاره‌ی سرخ خواهد بود که بتواند مغز و بدن خود را با محیط خشن این سیاره تطبیق دهد؛ وگرنه این رویا برای همیشه دور از دسترس باقی خواهد ماند. هرچند مریخ در کل منظومه‌ی شمسی بیش‌ترین شباهت را به زمین دارد؛ اما محیط این سیاره سرد و مرده و جو آن 100 برابر نازک‌تر از جو زمین است. هوای ناچیزی که روی این سیاره وجود دارد، ترکیبی از کربن‌دی اکسید سمی است که حجم آن برای محافظت از سطح این سیاره در مقابل پرتوهای مضر خورشید بسیار اندک است.
فشار هوا روی سطح مریخ بسیار کم است و به 600 پاسکال می‌رسد که تنها 0.6 درصد از فشار هوای زمین است. قرار گرفتن در معرض خلأ هم می‌تواند مشکلاتی مثل پارگی ریه، ورم مهلک پوست و بافت‌های بدن و درنهایت مرگ را به‌دنبال داشته باشد. جو رقیق باعث می‌شود گرما روی سطح باقی نماند. میانگین دمای مریخ منفی 63 درجه‌ی سانتی‌گراد و حداقل دما منفی 126 درجه‌ی سانتی‌گراد است؛ درحالی‌که پایین‌ترین دمای ثبت‌شده روی زمین در 23 ژوئن 1982، در قطب جنوب به منفی 89 درجه‌ی سانتی‌گراد رسیده است.
وقتی دما از منفی 40 درجه‌ی سانتی‌گراد پائین تر بیاید، افرادی که به‌خوبی برای آن شرایط آماده نشده باشند، در پنج الی هفت دقیقه دچار هیپوترمی یا سرمازدگی می‌شوند که آثار مهلکی را بر بدن انسان خواهد گذاشت. مریخ، جرمی کمتر از زمین دارد. جاذبه روی سیاره‌ی سرخ 0.375 زمین است و این یعنی یک شخص 80 کیلوگرمی روی زمین، در مریخ 30.8 کیلوگرم وزن خواهد داشت. شاید این ویژگی جذاب به نظر برسد، اما محیط کم‌جاذبه در طولانی‌مدت سلامت انسان را تهدید می‌کند و حتی می‌تواند آثار منفی بر باروری انسان داشته باشد.
با وجود این مسئله و بسیاری از مشکلات دیگر، محبوبیت ایده‌ی مستعمره‌سازی مریخ در آینده‌ی نزدیک بالا است. ایلان ماسک، مدیرعامل اسپیس‌ایکس پیش‌بینی می‌کند تا اوایل دهه‌ی 2050 بتوان به مستعمره‌سازی مریخ پرداخت این در حالی است که لویس دارنل، اخترفیزیکدان و استاد دانشگاه وست‌مینستر تخمین منطقی‌تری را پیشنهاد می‌دهد؛ او معتقد است 50 تا 100 سال طول خواهد کشید تا افرادی به مریخ مهاجرت کنند و در شهرهای باثبات و سالم زندگی کنند.
امارات متحده‌ی عربی هم در چشم‌اندازی بلندپروازانه‌تر به‌دنبال ساخت شهری مریخی با ظرفیت 600 هزار نفر تا سال 2117 است. از دیدگاه جورج دورسکی، نویسنده‌ی این مقاله، ایده‌ی مستعمره‌سازی مریخ در آیندهای نزدیک بیشتر به داستان‌های علمی‌تخیلی نزدیک است.
بدون شک انسان روزی به مریخ خواهد رفت و حتی قادر به ساخت یکی دو ایستگاه در آنجا خواهد بود، اما ایده‌ی مستعمره‌سازی مریخ و اقامت صدها یا هزاران نفر در این سیاره دست‌نیافتنی است و برای دستیابی به این رویا باید چالش‌های زیادی را پشت سر گذاشت. لویس فریدمن، یکی از مهندسان پیشتاز هوافضا، هم‌بنیان‌گذار انجمن سیاره‌ای و مؤلف «پرواز فضایی انسان: از مریخ به ستاره‌ها»، اشتیاق بی‌پایه به مستعمره‌سازی مریخ را به چشم‌اندازهای اجرانشده‌‌ی دهه‌های 40 و 50 میلادی تشبیه می‌کند.
او می‌گوید: در آن زمان تصویر جلد مجله‌هایی مثل Popular Mechanics و Popular Science، مستعمره‌هایی مستقر در اعماق اقیانوس‌های قطب جنوب را نشان می‌داد. در آن زمان تصور می‌شد، انسان بالاخره راهی را برای اشغال هر گوشه و کنار سیاره‌ی زمین پیدا نمی‌کند و حتی اهمیتی ندارد محیط موردنظر تا چه اندازه چالش‌برانگیز و سکونت‌ناپذیر باشد؛ اما این ایده‌ها عملی نشدند؛ و نتیجه، بازدید‌های دوره‌ای از قطب جنوب و ساخت پایگاه در آنجا شد.
زیر اقیانوس‌ها که وضع بدتر است و امکانات محدودی برای فعالیت‌های انسانی وجود دارد؛ فعالیت‌هایی که در سطح بسیار اندکی انجام می‌شوند. صرف‌نظر از سهولت دسترسی، امکان ساخت جامعه در شرایط سخت مریخی وجود ندارد. پس از فرود انسان بر سطح ماه، فریدمن و همکاران او نسبت به آینده‌ی این مأموریت‌ها بسیار خوش‌بین بودند.
آنها می‌گفتند: ما می‌توانیم قدم را فراتر بگذاریم و مستعمره‌سازی در مریخ و ماه را هم آغاز کنیم؛ اما هیچ‌کدام از مأموریت‌های فضایی سرنشین‌دار ازجمله آپولو، برنامه‌ی شاتل فضایی یا ایستگاه فضایی بین‌المللی زمینه‌های مستعمره‌سازی مریخ ازجمله ساخت زیرساخت‌های لازم، یافتن منابع غذایی امن و پایدار و کاهش آثار مخرب پرتوهای فضایی و جاذبه‌ی اندک را مهیا نکرده‌اند. برخلاف زمینه‌های دیگر، پیشرفت انسان در پروازهای انسانی یکنواخت بوده است.
فریدمن معتقد است که می‌توان ایستگاه‌هایی را روی مریخ ساخت؛ اما براساس شواهد تاریخی، مستعمره‌سازی حداقل در آیندهای پیش‌بینی‌پذیر غیرممکن به نظر می‌رسد. راشل سیدلر، متخصص علوم اعصاب دانشگاه فلوریدا معتقد است بسیاری از افراد امروزه قادر به درک دشواری حفظ جوامع روی سیاره‌ی سرخ نیستند. سیدلر که درزمینه‌ی یادگیری محرک و آثار ریزگرانش روی فضانوردان تخصص دارد، می‌گوید: افراد معمولا نسبت به ایده‌ی مستعمره‌سازی مریخ خوش‌بین هستند. بسیاری از آنها معتقدند نباید صرفا به عملی بودن این پروژه محدود شویم.
به اعتقاد من، این ایده از نظر فیزیولوژیکی، پیامدهای منفی متعددی را به‌دنبال خواهد داشت. ناسا و دیگر سازمان‌های فضایی به‌سختی برای مقابله با آثار منفی متعدد زندگی در مریخ تلاش می‌کنند. برای مثال، فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی که در معرض زوال شدید استخوان قرار دارند، سعی می‌کنند این آثار را با تمرین‌های قدرتی در فضا جبران کنند؛ اما صرف‌نظر از اینکه آسیب‌ها بر اثر اقامت طولانی‌مدت در ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) یا زندگی طولانی‌مدت در محیط کم‌جاذبه‌ی مریخ به وجود آمده باشند، هنوز راه‌حلی برای درمان آنها پیدا نشده است.
مارتین ریس، کیهان‌شناس و اخترفیزیکدان در آخرین کتاب خود با عنوان «در راه آینده: چشم‌اندازهای بشریت» به‌طور مختصر به مشکل مستعمره‌سازی مریخ اشاره می‌کند: مشتاقان مستعمره‌سازی فضا، شاید بتوانند تا سال 2100 پایگاه‌هایی مستقل از زمین روی مریخ یا سیارک‌ها بسازند. ایلان ماسک (متولد 1971) از شرکت اسپیس‌ایکس می‌گوید می‌خواهد روی مریخ بمیرد؛ اما حتی نباید انتظار مهاجرت انبوه از زمین را داشته باشید.
من به‌شدت با ماسک و استیون هاوکینگ، همکلاسی خود در دانشگاه کمبریج که نسبت به ساخت سریع جوامع مریخی در مقیاس وسیع امیدوار بود، مخالف هستم. این یک توهم است که فکر کنید فضا راه فرار از مشکلات زمین است. ما باید مشکلات را همین‌جا روی زمین حل کنیم. شاید کنار آمدن با تغییرات اقلیمی به نظر دشوار برسد؛ اما حل این مشکل بسیار ساده‌تر از زمینی‌سازی مریخ است. حتی می‌توان گفت زندگی در قطب جنوب یا قله‌ی اورست آسان‌تر از هر نقطه‌ی دیگری در منظومه‌ی شمسی است. هیچ سیاره‌ی دومی برای فرار مردم وجود ندارد.
زمینی‌سازی به‌طورکلی مشکل‌ساز است. زمینی‌سازی به مهندسی زمین و تبدیل مریخ به سیاره‌ای سکونت‌پذیر برای انسان و دیگر اشکال حیات گفته می‌شود. زمینی‌سازی در مریخ به‌معنی تزریق اکسیژن و گازهای دیگر به جو برای افزایش دمای سطح و فشار هوا و همچنین مداخله‌های دیگر است. یکی از تعریف‌های مربوط به مستعمره‌سازی مریخ، آغاز فرایند تبدیل این سیاره به سیاره‌ای سکونت‌پذیر است.
تعدادی از نویسنده‌های علمی‌تخیلی ازجمله کیم استنلی رابینسون در اثر سه‌گانه‌ی مریخی خود به این موضوع پرداخته است؛ اما همان‌طور که فریدمن می‌گوید، حداقل هزاران سال برای رسیدن به این هدف زمان لازم است. بریانی هورگان، استادیار علوم سیاره‌ای در دانشگاه پوردو می‌گوید: «زمینی‌سازی مریخ، رویایی غیرواقعی است؛ چشم‌اندازی که فراتر از فناوری‌های کنونی یا آیندهای نزدیک است.» وقتی بحث زمینی‌سازی مریخ مطرح می‌شود، باید قوانین و منابع موجود برای مهندسان زمین و کار روی این پروژه‌ی چند نسلی را در نظر گرفت.
بروس جکاسکای و کریستوفر ادواردز از دانشگاه کلورادو بولدر در مقاله‌ی خود که در مجله‌ی Nature منتشر شد، به پژوهش روی میزان کربن دی اکسید موردنیاز برای افزایش فشار هوا و دما روی مریخ پرداختند؛ به‌گونه‌ای که انسان بتواند بدون نیاز به پوشیدن لباس‌های مخصوص به فعالیت بپردازد و آب مایع روی سطح سیاره به‌صورت پایدار جریان پیدا کند. آنها به این نتیجه رسیدند که کربن‌دی‌اکسید مریخ برای زمینی‌سازی این سیاره کم است و مهندسان آینده باید مقدار زیادی از این گاز را با خود به مریخ ببرند.
در واقع، زمینی‌سازی غیرممکن نیست اما چارچوب‌های زمانی و فناوری‌های موردنیاز برای حفظ جوامع پایدار و بزرگ روی مریخ در آیندهای پیش‌بینی‌پذیر امکان‌پذیر نیست. تا فراهم شدن شرایط، محیط غیرزمینی مریخ، فضایی خشن برای پیشتازان خواهد بود. مهم‌تر از هرچیز باید به وجود پرتوهای شدید اشاره کرد که بر سلامت مهاجرها تأثیر می‌گذارد. به‌گفته‌ی هورگان، چالش‌های بزرگی بر سر راه مستعمره‌سازی مریخ وجود دارد که یکی از آنها پرتوهای فضایی است.
ادامه مطلب
